Inleiding van de gids naar tieneronderwijs

In beeld:   https://youtu.be/MX4fA0M-XP0

Hoe onderwijs mijn leven heeft verrijkt!

Ik was een blij en opportunistisch kind. Een dromer en een denker. Niet praktisch ingesteld. Mijn vader werkte bij De Gruijter, kruideniers die zich ontwikkelde tot supermarkt. Mijn moeder was huisvrouw. Mijn ouders zijn kinderen van de wederopbouw. Ze hebben als kind de oorlog meegemaakt. Ze hebben elkaar jong ontmoet en samen een leven opgebouwd met meer luxe dan hun ouders.

In die tijd was er een volwassen wereld, waar je als kind niet bij hoorde. Dat gaf je veel vrijheid om met andere kinderen je eigen gang te gaan. Wel namen mijn ouders ons op zondag mee naar een speeltuin en gingen we op vakantie. Dat hadden mijn ouders als kind niet meegemaakt.

Mijn vader heeft zich niet door opleiding maar op eigen kracht opgewerkt. Hoewel mijn moeder een snelle denker was heeft ze haar schoolloopbaan afgesloten met een jaar opleiding voor het moeder- en huisvrouwschap. Het lot van veel vrouwen in die tijd. Onderwijs heeft hen niet veel gebracht.

Mij wel. Op school kwam ik tot ontplooiing. Ik ontdekte wie ik was en wat ik kon. Ik leerde samen te leven en leren met andere kinderen en kreeg een brede kijk op de wereld. Ik vond school heerlijk! Dit gevoel werd niet door al mijn klasgenoten gedeeld. De onderwijzer had het voor het zeggen. Sommige gaven daar een prachtige pedagogische invulling aan: je werd gehoord en gezien, je werd gewaardeerd en er was erkenning voor je kwaliteiten.  Ze namen de ruimte om op een eigen manier les te geven. Ze creëerden een gelukkige klas. Andere onderwijzers en leraren rekende je af op punten en waren deterministisch: je was dom, slim of brutaal en daar viel weinig aan te veranderen. Ik voelde wel aan hoe ver je bij welke leraar kon gaan, maar veilig is natuurlijk anders.

In die tijd waren er leraren die naast het lesgeven ook schrijver waren, wethouder of filosoof. Ook nu nog heb je veel leraren die buiten hun vakgebied veel interessants te bieden.  Ik heb meer geleerd van hun verhalen en ‘alternatieve lessen’, dan van de lesstof. Inspirerende mensen.

Onderwijs was mijn thuis.  Die ontplooiing, die inspiratie en die gelukkige klas gun ik elk kind. Ik koos voor een studie onderwijssociologie en kreeg een brede blik op onderwijs. Daarna heb ik 10 jaar gewerkt als onderzoeker en adviseur in de aansluiting van onderwijs op de beroepspraktijk, 10 jaar als adviseur en leidinggevende in het primair onderwijs en 10 jaar gewerkt als conrector in het middelbaar onderwijs. Ik mocht onderwijs bekijken in Europa en Amerika. Ik mocht samenwerken met vernieuwende po- en vo-scholen. Ik heb mijn thuis gevonden in de Jenaplanwereld.

In de leeftijd van 10-14 jaar worden gevormd tot jong volwassenen door leven, onderwijs en elkaar.  Een cruciale fase.  Ik heb me aangesloten bij initiatieven voor deze doelgroep, ‘het tieneronderwijs’,  en ben een eigen beweging gestart in Nijmegen. In deze initiatieven wordt ruimte gemaakt voor zelfsturing en ontplooiing van kinderen, het leren samen leven en inspiratiemomenten. Tevens wordt de studiekeuze uitgesteld.

Toen ik werkloos werd, heb ik de ruimte genomen om van buitenaf te kijken naar onderwijs, me te verdiepen in onderwijsdenkers en een eigen verhaal te schrijven over wat de waarde en betekenis van onderwijs bepaalt: het ervaren van de rijkdom van het leven (de essenties), de moed om de wereld in te gaan (existeren) en het opbouwen van expertise.  Op basis van die inzichten heb ik mijn ideaal van tieneronderwijs ontworpen.

Voor mij is het belangrijk om de rijkdom van het leven te ervaren, om iedere keer weer vol verwachting de wereld in te gaan en om mijzelf in leven en werk te ontwikkelen. In drukke of moeilijke tijden vind ik rust, kracht en troost in de essenties van het leven. Deze essenties zullen er altijd zijn, ook als je geen baan hebt. Ik heb de uitdaging ervaren van  ‘het ín de wereld komen’, dat prachtige risico van het existentialisme. Met je eigen kracht je leven componeren, terwijl het ieder keer anders loopt dan je gedacht had. Ondertussen bouw ik zelfsturend, gecoacht en geïnspireerd door anderen aan mijn expertise.

Als mijn verhaal bijdraagt aan het ‘anders’ denken en doen in onderwijs, aan ontplooiing, aan inspiratie en gelukkige klassen, dan is mijn missie geslaagd,

Namasté

Erik 

 

Hoe onderwijs je leven verrijkt!

Ik wil met onderwijs kinderen de rijkdom van het leven laten ervaren, ik wil kinderen helpen de wereld in te gaan en ik wil kinderen voorbereiden op het leven en werken in de toekomst.   Als u dit met mij deelt, wil ik u meenemen in dit artikel hoe je deze drie doelen van het onderwijs kunt realiseren.

Ervaren van de rijkdom van het leven: het essentieel perspectief op het onderwijs

Om kinderen de rijkdom van het leven te laten ervaren is het nodig om ze kennis te laten maken met de essenties van het leven :

Wat zijn de essenties van het leven?

Als je als mens in de wereld geboren wordt dan krijg je de rijkdom van het leven mee. Er zijn essenties, die voor alle mensen gelden: je hebt een lichaam gekregen, een geest, gevoelens en bewustzijn. Je komt in een wereld met andere mensen: eerst je familie, later vrienden bekenden en onbekenden.

Je bent op de planeet aarde gekomen. Een planeet, die ooit is ontstaan in een oerknal. Een planeet die verwarmd wordt door de zon en beschenen door de maan, met wisselende klimatologische omstandigheden (regen, wind, hitte, kou etcetera) en landschappen (rivieren, zeeën, bossen, bergen et cetera). De wereld bestaat uit elementen en verbindingen, de stoffelijke wereld. De mens heeft van de stoffen en verbindingen  voorwerpen gemaakt die nuttig zijn of schoonheid bezitten. We hebben van die stoffen en verbindingen een materiële wereld gebouwd.

We zijn als mens onderdeel van de natuur. De bomen, bloemen, planten en dieren. De natuur levert ons voedsel. De natuur beweegt mee op de cyclus van de seizoenen en de cyclus van geboorte, leven en dood.

De mensen hebben met elkaar hun samenleving georganiseerd, waardoor ze van meerwaarde voor elkaar zijn en kunnen samenleven.

 

 

Deze essenties zijn gegevenheden, waarmee ik kinderen wil laten kennismaken en inspireren.  Voor mij is dit rijkdom, omdat je als mens met behulp van lichaam, geest, gevoel, bewustzijn, met andere mensen in de samenleving, met de natuur, de stoffelijke wereld en op een planeet je leven  vorm geeft. Een wereld waar je je bewust van wordt en waar je betekenis aan verleent. Een wereld die kinderen gaan ervaren en waarin ze gaan ondernemen. Essenties waar kinderen kracht in kunnen vinden. Een wereld die er altijd zal zijn, zolang de mens leeft.

Het onderwijs is de plek om kinderen met deze rijkdom in aanraking te brengen. Zorg voor momenten  van mindfullness, muziek, stilte, bewegen, spel, creativiteit en meditatie om kinderen bewust contact te laten maken met zichzelf en de omgeving. Geef ze vertrouwen en leer ze empathie te ontwikkelen.

Leer ze vervolgens bij elk thema van een les eerst waar te nemen: zien, horen, ruiken, voelen, proeven. Zorg voor inspiratiesessies om kinderen kennis te laten maken en bewust te laten worden van alle essenties. Coach hen om betekenis te geven aan deze rijkdom. Neem de kinderen de wereld in, of laat de wereld naar hen toe komen.

Vakexperts ondersteunen kinderen om de essenties te begrijpen. Door kinderen ruimte te geven om het onderwerp waar te nemen, bewust te worden, er betekenis aan te verlenen, te ervaren en er iets mee te  ondernemen worden de essenties en de thema’s inspirerend. Introduceer kinderen in de essenties van de wereld. Geef ze ruimte, stel ze vragen zodat ze eerst zelf met een onderwerp/ de wereld contact te maken en draag dan pas de kennis over om het onderwerp/de wereld te begrijpen.

Met behulp van de essenties leren kinderen zichzelf kennen en sturen. Leren ze om met een open geest, hart en wil de wereld in te gaan. Ik pleit voor onderwijs dat dagelijks en systematisch tijd inruimt voor de rijkdom van het leven, het essentieel perspectief.

De wereld ingaan: het existenteel perspectief

De wereld ingaan is moeilijker dan je denkt. Elk mens, elk kind creëert een eigen perspectief op de wereld en probeert een plek te vinden. Het is trial en error. Al voor de geboorte krijgt een kind signalen mee uit de omgeving. Dit is het eerste lesmateriaal, waarmee een kind gaat ervaren, hoe het zich het beste kan verhouden met zijn omgeving, ‘coping’.

De rijkdom in jezelf komt nooit volledig tot zijn recht zoals je verwacht. De andere mens heeft een andere coping en zal reageren vanuit een eigen uniek perspectief. Jezelf uiten betekent dus altijd een risico. De ander zal je anders begrijpen. Door ervaring leer je afgestemd te reageren. Volledig begrepen word je nooit, wel kom je tot gemeenschappelijke betekenissen en doelen. Omgaan met verwachtingen, afstemmen, aanpassen of doorzetten leer je door te doen en samen terug te kijken.

Dit moeilijke spel van existentie is een belangrijke doelstelling van het onderwijs, want de wijze van existentie bepaalt voor een groot deel het geluk van de kinderen in de toekomst. Je kunt het echter niet ‘leren’ van een expert. Je leert door te doen en te ervaren. Je moet het oefenen in een veilige situatie, waarin je risico kunt lopen dat je verkeerd begrepen wordt of dat het niets oplevert. Dit is wat Ger Biesta het prachtige risico van onderwijs noemt. Door als leerkracht in te spelen op wat er zich voor doet  in het samenleven in de klas en door in een gezamenlijke start en afsluiting verwachtingen te delen en te evalueren, kan de kracht van existentie van kinderen  zich ontwikkelen. Ook activiteiten als samen spreken, vieren, werken en spelen dragen bij aan de existentie van kinderen. Net als essentieel onderwijs is existentieel onderwijs ook onafhankelijk van het tijdsgewricht.  Ik pleit er voor onderwijs dat dagelijks en waar mogelijk de kinderen helpt de wereld in te gaan, het existentieel perspectief.

Voorbereiden op leven en werk in de toekomst: expertiseopbouw

Hoe bereid je kinderen voor op hun specifieke toekomst? Welke kennis hebben ze nodig? 

Je kunt voor de veilige weg kiezen en zoveel mogelijk kennis aan bieden. Gevaar is dat kinderen afhaken. Ik vermoed dat kinderen meer leren door alleen de meest belangrijke thema’s te behandelen en daar dieper op in te gaan, dan te proberen kinderen zoveel mogelijk kennis mee te geven. Het gaat om zowel specialistische kennis per vakgebied, maar ook om de integratie van vakgebieden in thema’s , zoals die herkenbaar zijn in de echte wereld. Het gaat om theoretische kennis en om kennis van de praktijk.  Kennis opdoen  is niet alleen belangrijk omdat je de kennis nodig hebt in de toekomst: Door kennis op te slaan leer je in de toekomst ook nieuwe kennis  en vaardigheden op te doen. De kennisbasis blijft dus belangrijk.

Kennis gaat pas leven als je er iets mee gaat doen. Om kinderen te motiveren is onderwijs nodig dat betekenis voor hen heeft en hen activeert. Kinderen worden geactiveerd als ze zelf initiatief mogen nemen om in projecten het thema’s te onderzoeken en te ontdekken.  In inspiratiesessies en onderwijsleergesprekken introduceer je hen in geïntegreerde vakgebieden als ‘Mens, cultuur en maatschappij’ of  ‘Natuur, wetenschap en techniek’. Verplichte of keuze cursussen per vak kunnen onderdeel uitmaken van de projecten om ze te introduceren in de verschillende perspectieven per vak. In trainingen leren ze vaardigheden (presenteren, organiseren, plannen etcetera)  of kennis te automatiseren (woordenschat, tafels, scheikundige elementen).  Kinderen worden het meest gemotiveerd als ze hun eigen leervragen mogen onderzoeken. Biedt daar ruimte voor en begeleidt hen in zelfsturing. Deze mix van werkvormen (trainingen, projecten, eigen leervragen, vakcursussen etcetera) activeert en motiveert het leren van kinderen met de verschillende leerstijlen, -behoeftes en -mogelijkheden. De expertiseopbouw is niet alleen te meten door kennis te toetsen, maar ook vaardigheden en houdingen te beoordelen.

 

Essenties, existentie en expertiseopbouw in één onderwijsaanpak

In de opzet van 10-14 jarigen onderwijs zie je terug hoe aandacht voor essentie, existentie en expertiseopbouw een plek hebben in het curriculum https://www.tienercollegenijmegen.nl/gids-naar-tieneronderwijs . Ga voor je eigen school of eigen les na of je kinderen de rijkdom van het leven laat ervaren(essenties), of je ze begeleidt in het de wereld ingaan (existentie) en hoe je de verschillende werkvormen in de expertiseopbouw hanteert. Hoe verrijkend kan jouw onderwijs zijn!

Leeswijzer